U VÀNG
(Xanthomas)
U vàng là những tổn thương da được hình thành bằng sự tích tụ lipid trong đại thực bào tại lớp trung bì và có thể ở lớp hạ bì. Đây có thể là sự phản ánh rối loạn chuyển hoá lipid hoặc kết quả của sự loạn chức năng tế bào khu trú ở một cơ quan nào đó.
Dịch tễ
Tần suất: thường phổ biến ở người có rối loạn lipid;
Giới: nam và nữ bằng nhau;
Tuổi: mọi lứa tuổi, U vàng mí mắt thường hay bị ở lứa tuổi 50 trở lên;
Dân tộc: chưa có nghiên cứu nào.
Phân loại
U vàng mí mắt (Xanthelasma palpebrarum)
Là biểu hiện thường gặp nhất của xanthomas. Tổn thương là những sẩn phẳng, đa giác, màu vàng, mềm, mịn, ở xung quanh mắt; thường đối xứng hai bên, không có triệu chứng cơ năng.
Vị trí thường gặp nhất là góc trong mi trên.
Tổn thương phát triển chậm. Ban vàng có thể liên quan với tăng lipid máu.
U vàng thể củ (Tuberous xanthoma)
Là những nốt màu đỏ-vàng, không đau, chắc. Vị trí: bệnh thường xuất hiện ở những vùng chịu áp lực, ví dụ như gối, khuỷu tay, mông, mặt duỗi các ngón. U vàng thể củ liên quan với tăng cholesterol và tăng LDL máu.
U vàng ở gân (Tendinous xanthoma)
Là những nốt dưới da, dính vào gân hoặc dây chằng, to chậm; tổn thương thường liên quan đến chấn thương.
Vị trí thường gặp ở gân duỗi của bàn tay, bàn chân và gân achil.
Bệnh liên quan với tăng cholesterol và LDL huyết thanh.
U vàng phát ban (Eruptive xanthoma)
Là những sẩn màu đỏ-vàng, nhỏ, nền da đỏ, ngứa và nhạy cảm; tổn thương xuất hiện rất nhanh và tự thoái lui sau vài tuần.
Vị trí: mông, vai, mặt duỗi các chi; hiếm khi gặp ở niêm mạc hay ở mặt.
U vàng phát ban liên quan với tăng triglycerid.nguyên phát và tăng triglycerid thứ phát (đái tháo đường).
U vàng phẳng (Plane xanthomas)
Tổn thương bằng phẳng hiếm khi nổi cao trên mặt da ở bất kỳ vị trí nào trên cơ thể. Đặc trưng cho rối loạn chuyển hoá lipid typ III, ngoài ra còn có thể do tăng lipid thứ phát do ứ mật. U vàng phẳng diện rộng thường biểu hiện ở mặt, cổ, ngực và các nếp gấp. .
U vàng rải rác (Xanthoma disseminatum)
Thường xuất hiện ở người lớn. Tổn thương ở da là những sẩn, những nốt màu đỏ-vàng; Tổn thương ở niêm mạc: niêm mạc đương hô hấp trên và phần trên của đường tiêu hoá.
Vị trí ở cổ, nách, khuỷu tay, bẹn.
Xuất hiện ở người lipid máu bình thường. Diễn biến lành tính và thường tự thoái lui.
U vàng dạng hạt cơm (verruciform xanthoma)
Tổn thương là những nhú màu vàng đơn độc ở niêm mạc miệng người lớn.
Xuất hiện ở người lipid máu bình thường.
Nguyên nhân
- Đột biến thụ thể LDL: chỉ số LDL và cholesterol toàn phần cao.
- Hỗn hợp di truyền và lối sống: cholesterol toàn phần, cholesterol VLDL và triglyceride tăng cao, cholesterol HDL thấp.
- Liên quan với huyết áp cao, béo phì, đái tháo đường, lượng insulin cao, mức độ axit uric tăng hoặc do rượu, hay thuốc như steroid, isotretinoin, acitretin: triglycerides 2-10 mmol/L, kèm theo cholesterol HDL thấp.
- Hỗn hợp nguyên nhân di truyền và lối sống, đái tháo đường và thiếu hụt gen LPL gia đình: triglycerides >10 mmol/L, cholesterol toàn phần và cholesterol VLDL tăng.
- Đột biến gen E apo: triglycerides 5-20 mmol/L, cholesterol toàn 7-12 mmol/L.
Điều trị
Mục đích chính điều trị u vàng là giải quyết chứng rối loạn lipid. Trong nhiều trường hợp, điều trị các rối loạn cơ bản (nguyên nhân gốc) sẽ làm giảm hoặc làm mất u vàng. Ngoài ra, điều trị lipid máu cao sẽ làm giảm nguy cơ bệnh tim, điều trị tăng triglyceride máu sẽ ngăn ngừa viêm tụy. Thay đổi chế độ ăn và lối sống có thể giúp điều trị rối loạn lipid.
Chế độ ăn
- Thức ăn từ rau: sa lát, ngũ cốc và cá
- Hạn chế thức ăn nhiều mỡ như: thịt, bơ, sữa, dầu dừa, dầu cọ
- Hạn chế sử dụng đường đơn, tinh chế có trong nước uống có ga, kẹo, bánh quy và bánh ngọt
- Nếu béo phì hoặc thừa cân, nên từ từ giảm trọng lượng bằng cách giảm lượng calo và tăng cường tập thể dục.
Thuốc
- Statins (HMG CoA reductase): simvastatin và atorvastatin
- Fibrates: bezafibrate
- Ezetimibe
- Acid Nicotinic
- Cholestyramin và Colestipol
Phẫu thuật
Phẫu thuật loại bỏ u vàng không có nghĩa giải quyết được nguyên nhân bên trong – nguyên nhân gây ra. U vàng rải rác ảnh hưởng đến chức năng nội tạng quan trọng, do vậy có thể được điều trị bằng thuốc hóa trị hoặc xạ trị.
Điều trị u vàng mí mắt có thể được thực hiện bằng:
- Bôi tại chỗ axit tricloaxetic
- Đốt điện
- Đốt lazer
- Phẫu thuật cắt bỏ
XEM HÌNH ẢNH U VÀNG TẠI ĐÂY
U VÀNG PHÁT BAN
BS. Lương Trường Sơn.