NẤM SÂU PENICILLIOSIS
1. Căn nguyên và dịch tễ
Do một số loài penicillium gây nên như P.minatum; P.citrorosum; P.lengues; P.glaucum; P.album; P.mucedo; P.racemosus; P.exitrosus,... thường gây viêm da, móng tay, viêm tai, đường hô hấp, phổi. Các loài Penicillium là vi nấm phát tán rộng trong thiên nhiên, tìm thấy trong đất, rác và là chất gây ô nhiễm thường thấy trong các môi trường nuôi cấy của phòng thí nghiệm.
Đặc biệt gần đây loài nấm penicillium marneffei thường xuất hiện nhiều ở bệnh nhân nhiễm HIV/AIDS, Penicillium marneffei là một loại nấm gây bệnh cơ hội, vật chủ chưa được biết rõ nhưng được quy là do loài chuột tre. Sự lây nhiễm tương tự như Histoplasma capsulatum. Lâm sàng thường biểu hiện ở hai dạng: khu trú và lan tỏa với các triệu chứng giống như nhiễm Histoplasma capsulatum, thường kèm theo viêm loét niêm mạc miệng, hầu,…Bệnh do nấm P. marneffei gây nên, thường rất nặng, chủ yếu ở người suy giảm miễn dịch.
Bệnh phân bố chủ yếu ở Đông Nam Á, nhưng cũng thấy ở một số nước ở châu Âu, Hoa Kỳ. Gần đây có những thông báo ca bệnh ở nam Trung quốc , Hồng Kông, Lào, Indonesis ... ở Việt Nam cũng gặp một số trường hợp bệnh nhân AIDS mắc bệnh P. marneffei. Bệnh do vi nấm Penicillium marneffei gây ra, được báo cáo lần đầu tiên là tác nhân gây bệnh cho loài chuột tre (bamboo rats) tại Việt Nam năm 1956.
2.Triệu chứng lâm sàng.
Nấm penicillium marneffei cũng như nấm lưỡng dạng có thể gây bệnh lưới nội mô hệ thống ở bệnh nhân HIV, nấm gây viêm da, tạo nên ở da nốt sẩn có nút sưng ở trung tâm giống như bệnh histoplasmosis. Ở những người dễ nhậy cảm bị nhiễm nấm thì sốt, giảm trọng lượng, nổi hạch, gan to, lách to, ho khó thở, viêm màng tim, và viêm màng bụng có thể xẩy ra.
Tổn thương ở da, ở cơ cũng có thể xuất hiện những nốt sẩn giống như u mềm lây, dạng trứng cá mụn mủ, cục, hạt, loét và có áp xe dưới da. Vị trí thường gặp: mặt, thân mình.
Biểu hiện hô hấp: ho, khó thở, x-quang phổi: thâm nhiễm lan tỏa dạng cục hình lưới, viêm kẽ khu trú hay thâm nhiễm dạng tổ ong.
Tổn thương tiêu xương, viêm khớp đơn độc hay nhiều khớp,…
3.Cận lâm sàng
Nuôi cấy: P. marneffe là loại nấm lưỡng dạng, hình thể khác nhau khi nuôi cấy ở nhiệt độ khác nhau.
- Ở nhiệt độ 37°C hoặc trong tổ chức: nấm có dạng nấm men hình oval (trong tế bào mô và đại thực bào), những tế bào nẩy mầm rất đặc biệt có vách ngăn ở giữa, đây chính là điểm khác với nấm men thực.
- Nuôi cấy trên môi trường sabouraud ở 25°C khuẩn lạc ban đầu gần như dạng bột mầu xám, sau đó thành mầu xanh vàng hoặc hồng xám, mặt dưới của khuẩn lạc thì có mầu đỏ khuyếch tán vào môi trường. Khi soi dưới kính hiển vi thì trên những sợi nấm có vách ngăn sẽ có bào tử hình thành đính trên cuống dạng hình chai.
Mô bệnh học: nhuộm PAS hoặc GMS hoặc Wright, có phản ứng viêm dạng hạt, thấy vi nấm có hình ảnh giống Histoplasma capsulatum (hình trứng, có vỏ bọc), có khuynh hướng tạo các tế bào nấm dài không có búp hình giống “cây xúc xích”, sinh sản theo cách phân đôi.
Các xét nghiệm khác: Miễn dịch huỳnh quang gián tiếp, PCR…
4. Chẩn đoán phân biệt
Cần chẩn đoán phân biệt với Lao, Histoplasmosis, Cryptoccosis, Mycobacterium avium, Ung thư hạch, Sẩn do côn trùng đốt.
5. Điều trị
Khi bị nhiễm bệnh cấp tính có thể dùng amphotericin B .Tuy nhiên cũng có thể dùng itraconazol và ketoconazol cũng có tác dụng. Itraconazol có thể dùng điều trị duy trì.
Thời gian điều trị tùy thuộc bệnh nhân, người nhiễm HIV có thể dùng suốt đời, người không nhiễm HIV dùng 2-3 tháng tùy theo đáp ứng lâm sàng. Các triệu chứng thường đươc cải thiện sau 2 tuần.
BS. Lương Trường Sơn
XEM HÌNH ẢNH LÂM SÀNG